کاهش فرار مالیاتی با اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده

مالیات بر ارزش افزوده مالیات غیر مستقیمی است که مصرف کننده (خریدار) آن را به همراه بهای خرید اجناس و خدمات می‌پردازد و دریافت کننده (فروشنده) موظف است مقدار مالیات دریافتی را به خزانه دولت واریز کند.
در اجرای مالیات بر ارزش افزوده مودیان برای استفاده از اعتبار مالیاتی ملزم به ارائه فاکتور هستند که این امر زمینه‌ای برای برآورد میزان معاملات و حجم مبادلات بنگاه‌های اقتصادی در تولید ناخالص ملی خواهد بود. از آنجا که فاکتورها در هر یک از مراحل مختلف مبادله باید با یکدیگر مطابقت داشته باشند، نظامی خود کنترلی در جریان فعالیت‌های اقتصادی از تولید تا مصرف ایجاد می‌شود، به این ترتیب اندازه بازار زیرزمینی و فعالیت‌های غیررسمی اقتصادی و پنهانی و تخلف و فرار مالیاتی به حداقل می‌رسد. امکان کاهش فرار مالیاتی در مالیات بر ارزش افزوده، به دلیل کمتر بودن نرخ آن در مقایسه با سایر مالیات ها با پایه محدود، منبع درآمد مطمئنی را برای دولت ایجاد می کند. از طرفی دیگر چون عدم پرداخت مالیات از جانب فروشنده، پای خریدار کالای او را برای منظور کردن مالیات متعلقه به میان می کشد، منافع یک طرف، زیان طرف دیگر را موجب می شود و در صورت موثر بودن نظام کنترل، فرار مالیاتی به حداقل کاهش می یابد. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان اقتصادی اجرای صحیح قانون مالیات بر ارزش افزوده در چارچوب یک برنامه‌ی کلان اقتصادی و به دور از بخشی‌نگری سبب برقراری عدالت در پرداخت مالیات می شود. مزیت مالیات بر ارزش افزوده در مقایسه با مالیات های دیگر، خود کنترلی آن است. بدین صورت که به طور معمول در نظام مالیات بر ارزش افزوده، مالیات پرداخت شده یک بنگاه در زمان فروش به خریداران اعلام می شود; زیرا بنگاه های خریدار در پی دریافت اعتبار مالیاتی و بستانکار کردن همان میزان از کل بدهی مالیاتی خود هستند. در این نظام چنانچه بنگاهی مالیات را کم تر از حد واقعی اعلام کند یا مالیات متعلق به خود را نپردازد، این مالیات به خریدار بعدی منتقل می شود. به عبارت دیگر اجرا نکردن تکلیف کسر و پرداخت مالیات موجب زیان بنگاه های خریدار می شود که آن ها به این امر واقف هستند و به همین دلیل خریداران به خرید کالاهایی که مالیات آن ها پرداخت نشده است تمایلی ندارند. بنابراین با اجرای این قانون به دلیل خصوصیات آن، از فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیات مضاعف جلوگیری می شود و چنانچه فراری هم صورت گیرد، به راحتی در زنجیره ی تولید و توزیع قابل شناسایی است. فرار مالیاتی در بخش‌های سودآور مانند خدمات و تجارت نسبت به جاهای دیگر بالاتر است و این بخش‌ها بار مالیاتی اندکی را متحمل می‌شوند. اجرای نظام نوین مالیات بر ارزش افزوده، می‌تواند شفافیت لازم را در شکل‌گیری ارزش افزودة کالا و خدمات ایجاد کند و همچنین حجم مبادلات و بنگاه‌های اقتصادی را از تولید ناخالص ملی مشخص سازد. بنابراین، امکان وصول درآمد مالیاتی را با توجه به حجم واقعی مبادلات فراهم می‌آورد و با افزایش درآمدهای مالیاتی از طریق اثر بخشی مستقیم در سهم مالیات بر ارزش افزوده و نیز کمک به وصول مالیات بر درآمد واقعی، زمینة کاهش فرار مالیاتی را آماده می‌کند.
همانطور که در این یادداشت بدان اشاره شد اگر چه اجرای نظام مالیات بر ارزش افزوده به عنوان یکی از راهکارهای اصلی افزایش کارآیی نظام مالیاتی در دستور کار دولت قرار گرفت، اما مزایا و فواید متعددی از اجرای آن متوجه اقتصاد کشور می شود که از جمله مهمترین آنها می توان به شفاف سازی مبادلات اقتصادی و جزیان پول و کالا در کشور، کاهش زمینه های قاچاق کالا، کاهش فرار مالیاتی، اصلاح الگوی مصرف کالا و نهایتا انتقال بار مالیاتی از سمت تولید به سمت مصرف و حمایت از تولید، اشتغال و صادرات در کشور اشاره کرد.